توی یک رابطه دو طرفه بخصوص آنجا که یک طرف رابطه شخص بسیار بزرگی ست تو همیشه دست و پایت می لرزد و سرت پایین است و گوشه دلت همیشه یک گره وجود دارد گره ای که می گوید من چطور می توانم در این رابطه لطفی را تلافی کنم یا محبتی را جبران کنم. حالا تصور کن یک سوی این رابطه امام تو باشد که تو برای دیدنش هرچقدر هم سرت را بالا بگیری کم است و برای جبران محبتش هر چه کنی، انگار هیچ انجام نداده ای. با این وجود ما کوچکترها همیشه دوست داشته ایم به رسم محبت یا به رسم تشکر و تلافی قدمی را به نام امامان برداریم. این قدم ها گاه آنقدر پنهان بوده که بین صاحب قدم و امام معصوم مانده و هیچ غیری از ان خبردار نشده و نامش شده باقی صالحات و یا اینکه معروف شده و شکل یک رسم به خود گرفته است. در بین این قدم های جبرانی سنت وقف هم حضور داشته و خیلی از ما به نیت وقف و نذر محبتمان را به ولی مان نشان داده ایم. سنتی که به اندازه داستان محبت قدمت دارد و سرنخش را می شود از خیلی قدیم ها پیدا کرد. در این گزارش یکی از این سرنخ ها را گرفته ایم و در دل تاریخ به قدم های از سر ارادت زنانی رسیده ایم که نامشان به عنوان واقفان حرم مطهر رضوی ثبت شده است.
وقف هنر برای مذهب
گوهرشاد بیگم را که همه می شناسیم. همسر شاهرخ پادشاه تیموری که قدرتش در دربار را با علاقه اش به هنر گره زد و حاصلش را صرف آبادی و کارهای عام المنفعه کرد. حاصلی که قرن ها ماندگار شده است. گوهرشاد با آنکه قدم خیر کم برنداشته است اما گل سرسبد کارهایش بخصوص برای ما ایرانی ها ساخت مسجد گوهرشاد در کنار حرم مطهر رضوی است. بنایی که ما به نام او همچنان صدایش می زنیم و بخشی از حافظه تاریخیمان از حرم و زیارت شده است. به‌دستور او داخل حرم رواق‌های دارالحفاظ، دارالسیاده و دارالسلام ساخته شد تا زوار جایی برای غذا خوردن، استراحت‌کردن و مکانی برای قرآن‌خوانی و پرسش و پاسخ دینی داشته باشند. ندیمه گوهرشادخانم به نام بانو پریزاد نیز مدرسه‌ای را داخل حرم به نام خود ساخت و وقف کرد.
وقف قدرت برای خدمت
ملکه دیگری که مانند گوهرشاد نامش با عمران و آبادی و کارهای خیر گره خورده است. سلطانم بیگم زن شاه طهماسب اول است. سلطانم در دربار شاه صاحب قدرت بیشتری از سایر زنان بود. به گفته اسناد تاریخی شاه با او در امور کشور مشورت می کرد و به خاطر همین اعتماد سلطانم بیگم دارای اختیارات زیادی در دربار بود. ساطانم به جز شرکت در مسائل سیاسی در کارهای عمرانی هم دستی داشت و مانند بسیاری از زنان قدرتمند دوره صفویه موقوفات بسیاری از او به یادگار مانده است. یادگار قدم های خیر او در مشهد به گفته اسناد کاروانسرای به نام «خان‌سلطانم» بوده است. بنایی که پس از ساخت جزو موقوفات آستان قدس رضوی می شود و لابد که سالیان سال میزبان مسافران و زائران مشهد الرضا بوده است. هرچند از این بنا در حال حاضر اثری باقی نمانده است. سلطانم علاوه بر وقف این کاروان‌سرا، تعدادی کتاب خطی را نیز وقف آستان قدس رضوی می‌کند که در اداره مخطوطات نگهداری می‌شوند. در یکی از این وقف‌نامه‌ها که در پشت کتاب ثبت شده، چنین آمده است: «وقف فرمود این کتاب را بر عتبه علیه و روضه مقدسه رضیه علی ساکن‌ها السلام و التحیه نواب علیا حضرت بلقیس‌مکانی خدیجةالزمانی ناموس‌العالمین سلطانم الصفویه که طلبه مطالعه نمایند به شرط آنکه بیشتر از یک هفته در خانه خود نگاه ندارند و نفروشند و نخرند و هبه ننمایند و هرکس این نماید فعلیه لعنة‌ا... و الملائکه و الناس اجمعین.»
وقف جواهرات
انیس الدوله یکی از زنان مشهور دربار قاجار و همسر ناصرالدین شاه زن درباری دیگری ست که نامش در میان واقفان حرم مطهر روضوی امده است. او هر چند به اندازه همتایان خودش در دوره تیموری و صفوی قدرت نداشت اما براساس اسناد تاریخی تالاش های زیادی در حوزه اجتماعی واقتصادی انجام داده است. انیس الدوله یکی از زنان دوره خودش است که همچنان به سنت وقف پاینبد است و به همین خاطر موقوفات مشهوری را به حرم ائمه اهدا کرده است. موقوفات این زن قجری شامل وقف "جیقه الماس" به حرم امیر المومنین(ع)، "پرده مروارید" به آستان اباعبدالله (ع)، ضریح نقره برای شهدا کربلا، "نیم تاج الماس" به آستان مقدس امام رضا(ع)، تعمیر درنقره طلاکوب مسجد گوهر شاد، وقف روستای کاشانک، بنای پلی در ناصر آباد از توابع لواسان و ...است.
داستان وقف زنان ایرانی تنها مختص ملکه ها و سوگلیان دربار نیست. آنطور که اسناد آستان قدس و همچنین اسناد موقوفات می گویند زنان ایرانی در دروه های مختلف نامشان را در بین واقفان حرم مطهر رضوی ثبت کرده اند. طبیعی ست که در اسناد تاریخی ما بیشتر با نام زنان ثروتمند و همچنین دارای جایگاه اجتماعی برخورد کنیم. با این وجود هر چه در تاریخ جلو آمده ایم بر تنوع این افراد افزوده شده است.
نظر شما